Αρχικά, εξηγήστε μας τι εννοούμε με τον όρο υπογονιμότητα.
Με αυτόν τον όρο περιγράφεται η αδυναμία σύλληψης εμβρύου. Πρωτοπαθής υπογονιμότητα είναι ο όρος που χρησιμοποιείται όταν ένα ζευγάρι δυσκολεύεται να συλλάβει για πρώτη φορά, δηλαδή όταν δεν έχει επιτευχθεί κύηση στο παρελθόν. Όταν ένα ζευγάρι έχει τεκνοποιήσει στο παρελθόν μία ή περισσότερες φορές και δυσκολεύεται να επιτύχει μία ακόμα κύηση, χρησιμοποιείται ο όρος δευτεροπαθής υπογονιμότητα.
Τι ποσοστό των ζευγαριών παρουσιάζουν πρόβλημα υπογονιμότητας σήμερα και πότε πρέπει να αρχίσουν να προβληματίζονται για την καθυστέρηση απόκτησης παιδιού;
Περίπου το 60% των ζευγαριών συλλαμβάνουν μέσα σε έξι μήνες προσπάθειας με ελεύθερη σεξουαλική επαφή ενώ το 20% επιτυγχάνουν με 18 μήνες προσπάθειας. Στο 20% περίπου των ζευγαριών, διαπιστώνονται προβλήματα στον άνδρα ή τη γυναίκα τα οποία μπορούν να θεραπευθούν ή να διορθωθούν ενώ στο υπόλοιπο 10% δεν ανευρίσκεται η αιτία της υπογονιμότητας ή η αιτία είναι άγνωστη (ιδιοπαθής υπογονιμότητα). Συνεπώς, δεν υπάρχει λόγος ανησυχίας από το ζευγάρι αν δεν έχει περάσει πρώτα ένας χρόνος προσπαθειών.
Ποια είναι τα αίτια της υπογονιμότητας;
Τα αίτια της υπογονιμότητας είναι πολλά και ποικίλα και περιλαμβάνουν διαταραχές της ωοθυλακιορρηξίας, απόφραξη των ωαγωγών (σαλπίγγων), ενδομητρίωση, ινομυώματα,πολυποδες, ανωμαλίες της ανατομίας των σαλπίγγων και των ωοθηκών λόγω προηγηθεισών χειρουργικών επεμβάσεων, ολιγοσπερμία ή απουσία σπερματοζωαρίων (ασπερμία), και αυτοάνοσες διαταραχές (παραγωγή αντισωμάτων) τόσο του άνδρα όσο και της γυναίκας. Είναι γεγονός πως ορισμένα από αυτά τα αίτια βρίσκονται εντελώς εκτός του ελέγχου της κάθε γυναίκας.
Ο τρόπος ζωής του ζευγαριού επηρεάζει την γονιμότητα;
Περίπου το 30% των ζευγαριών που βρίσκονται σε αναπαραγωγική ηλικία παρουσιάζουν πρόβλημα υπογονιμότητας. Ένα ζευγάρι θεωρείται ότι έχει πρόβλημα υπογονιμότητας εάν προσπαθεί επί ένα έτος να συλλάβει χωρίς επιτυχία.Τόσο ο τρόπος ζωής όσο και η διατροφή παίζουν ρόλο στην ελάττωση της γονιμότητας. Μία καλή ιδέα, λοιπόν, όταν μια γυναίκα ξεκινά
τις προσπάθειες τεκνοποίησης, είναι τόσο εκείνη όσο και ο σύντροφός της να βελτιώσουν τον τρόπο ζωής τους, αλλάζοντας τον σε ορισμένα σημεία. Για παράδειγμα, το υπερβολικό ή το εξαιρετικά χαμηλό βάρος μειώνουν την γονιμότητα της γυναίκας καθώς διαταράσσουν την έκκριση υποφυσιακών ορμονών, που επηρεάζουν τη λειτουργία του γυναικείου γεννητικού συστήματος. Έτσι, καλό είναι ο δείκτης μάζας Το θαύμα της ζωήςσώματος να μην είναι άνω του 25 και κάτω του 17, στις γυναίκες που βρίσκονται σε αναπαραγωγική προσπάθεια.
Επιπλέον, το κάπνισμα, η χρήση φαρμάκων και τοξικών ουσιών, υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ και καφέ έχουν συνδεθεί με τη χαμηλή ποιότητα σπέρματος στον άνδρα και τη μείωση της γυναικείας γονιμότητας. Εάν μία γυναίκα βρίσκεται σε αναπαραγωγική προσπάθεια, δεν θα πρέπει να καταναλώνει πάνω από τέσσερα αλκοολούχα ποτά την εβδομάδα και πάνω από ένα καφέ την ημέρα. Τέλος, η υπερβολική κούραση και το άγχος συνδέονται με την μείωση της γονιμότητας. Γι’αυτό, καλό είναι μία γυναίκα να επιλέγει ήπιες μορφές άσκησης (π.χ. περπάτημα), που βελτιώνουν τη φυσική κατάσταση του οργανισμού και να μην κάνει υπερβολές, ενώ θα πρέπει να υιοθετήσει χαλαρωτικές συνήθειες, τις οποίες να απολαμβάνει σε τακτικά χρονικά διαστήματα (π.χ. μασάζ).
Με ποιο τρόπο μπορεί να διαπιστωθεί αν υπάρχει πρόβλημα υπογονιμότητας στο ζευγάρι;
Όπως προανέφερα, αφού περάσει το εύλογο χρονικό διάστημα του ενός χρόνου προσπαθειών, ο γιατρός θα συστήσει στην γυναίκα συγκεκριμένες ορμονικές εξετάσεις αίματος στις οποίες θα πρέπει να υποβληθεί, ενώ θα πρέπει ταυτόχρονα να ελεγχθεί και το σπέρμα του συντρόφου της. Πέρα από τις αιματολογικές εξετάσεις, το πιθανότερο είναι ότι θα ακολουθήσουν και άλλες εξετάσεις όπως: υστεροσαλπιγγογραφία, υστεροσκόπηση με λαπαροσκόπηση και δοκιμασία βατότητας με χρωστική. Ο εκάστοτε γυναικολόγος θα εξηγήσει τον ρόλο της καθεμιάς από αυτές τις εξετάσεις και σύμφωνα με τα αποτελέσματα θα κρίνει την κατάλληλη μέθοδο σύλληψης στην οποία μπορεί να προχωρήσει η γυναίκα, αν αντιμετωπίζει πράγματι προβλήματα υπογονιμότητας.
Πώς αντιμετωπίζεται σήμερα η υπογονιμότητα;
Οι θεραπευτικές επιλογές περιλαμβάνουν την πρόκληση ωοθυλακιορρηξίας, χειρουργικές επεμβάσεις για την αποκατάσταση της βατότητας των σαλπίγγων, αποκατάσταση της φυσιολογικής ανατομίας των ενδοπυελικών οργάνων, θεραπεία της ενδομητρίωσης, τεχνητή γονιμοποίηση με σπερματοζωάρια του συντρόφου (IUI) ή δότη (IUD), εξωσωματική γονιμοποίηση (IVF) και παρόμοιες μεθόδους όπως ICSI.
Εξηγήστε μας λίγο πιο αναλυτικά τις μεθόδους υποβοηθούμενης αναπαραγωγής.
Αυτές οι θεραπευτικές παρεμβάσεις περιλαμβάνουν: την εξωσωματική γονιμοποίηση (in vitro fertilization, IVF), κατά την οποία λαμβάνονται τα ωάρια από τις ωοθήκες της γυναίκας και τοποθετούνται μαζί με σπερματοζωάρια του συντρόφου σε ειδικό τρυβλίο (αβαθές πλακίδιο) στο εργαστήριο. Στη συνέχεια, τα έμβρυα που σχηματίζονται από τη συνένωση του ωαρίου με το σπερματοζωάριο μεταφέρονται μέσα στη μήτρα. Την ενδοκυτταροπλασματική έγχυση σπερματοζωαρίου (intracytoplasmic sperm injection, ICSI), μια διαδικασία που μοιάζει με την IVF, αλλά αντί για τη συνένωση του ωαρίου με το σπερματοζωάριο, γίνεται άμεση έγχυση ενός σπερματοζωαρίου μέσα στο ωάριο και στη συνέχεια το έμβρυο που σχηματίζεται μεταφέρεται μέσα στη μήτρα. Τη χρήση ωαρίων ή σπερματοζωαρίων από δότες, μια μέθοδο στην οποία καταφεύγουμε όταν ο σύντροφος έχει χαμηλό αριθμό σπερματοζωαρίων ή δεν παράγει καθόλου σπερματοζωάρια. Σε μερικές περιπτώσεις όπου η γυναίκα δεν μπορεί να παράγει ωάρια, χρησιμοποιείται ωάριο από άλλη γυναίκα που συνενώνεται με ένα σπερματοζωάριο του συντρόφου της γυναίκας που επιθυμεί να τεκνοποιήσει και το έμβρυο που σχηματίζεται μεταφέρεται μέσα στη μήτρα. Την παρένθετη μητρότητα (surrogacy), κατά τη οποία μια άλλη γυναίκα κυοφορεί το έμβρυο ενός ζευγαριού (με ωάριο και σπερματοζωάριο του ζευγαριού ή δότριας/ δότη) μέχρι τον τοκετό και μετά το νεογνό παραδίδεται στο ζευγάρι.
Τα ποσοστά επιτυχίας παρουσιάζουν ευρεία διακύμανση. Συνολικά, οι νεότερες γυναίκες παρουσιάζουν υψηλότερα ποσοστά επιτυχίας. Ο μέσος όρος επιτυχίας σε εθνικό επίπεδο στην Ελλάδα είναι περίπου 37% ανά κύκλο θεραπείας.
Bio: Ο Δρ. Στέφανος Χανδακάς είναι μαιευτήρας, ενδοσκοπικός χειρουργός, γυναικολόγος απόφοιτος της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Εκπαιδεύτηκε στην Αγγλία και στις Ηνωμένες Πολιτείες στη μαιευτική, τη γυναικολογία και τη λαπαροενδοσκοπική / ρομποτική χειρουργική. Τα τελευταία 7 χρόνια εργάζοταν στο Λονδίνο σαν Επιμελητής του Princess Royal University Hospital του Λονδίνου. Παράλληλα εργάζεται ως επιστημονικός συνεργάτης του Πανεπιστημίου Αθηνών, στο Αττικό Νοσοκομείο και ως επιστημονικός συνεργάτης στο μαιευτήριο Μητέρα και Νοσοκομειο Υγεια
Λοιμώξεις ο ύπουλος εχθρός
Ένα μεγάλο ποσοστό της γυναικείας υπογονιμότητας οφείλεται σε λοιμώξεις της γεννητικής περιοχής. Συχνά οι φλεγμονές αυτές είναι σιωπηλές, υπάρχουν για χρόνια χωρίς εμφανή συμπτώματα και αποτελούν στην Ευρώπη βασικά αίτια στειρότητας, υπογονιμότητας, καταστροφής των γυναικείων σαλπίγγων αλλά και έκτοπης κύησης.
Σημαντική θέση ανάμεσα στις κύριες αιτίες που οδηγούν σε υπογονιμότητα κατέχουν τα Σεξουαλικώς Μεταδιδόμενα Νοσήματα (ΣΜΝ). Συγκεκριμένα σε ένα ποσοστό 30-40% των γυναικών που θεωρούνται υπογόνιμες ανευρίσκονται σοβαρές βλάβες στις σάλπιγγες. Στο 72% των γυναικών αυτών, οι βλάβες φαίνεται να οφείλονται σε παράγοντες που είναι:
-Χλαμύδια: Είναι ένα συχνό σεξουαλικά μεταδιδόμενο νόσημα που μπορεί να προκαλέσει μη αναστρέψιμη βλάβη σε μια γυναίκα, επηρεάζοντας ακόμη και τη γονιμότητά της. Συχνά τα συμπτώματα είναι αμυδρά ή απουσιάζουν τελείως. Το βακτήριο Chlamydia trachomatis μπορεί να μεταδοθεί με την κολπική, πρωκτική και στοματική σεξουαλική επαφή. Η πλειονότητα των γυναικών που έχουν μολυνθεί δεν εμφανίζουν κανένα σύμπτωμα και γι’ αυτό συχνά η νόσος χαρακτηρίζεται ως «σιωπηλή». Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, η υπογονιμότητα που οφείλεται σε βλάβες των σαλπίγγων απότοκες λοίμωξης από χλαμύδια ανέρχεται στο 30-40% των περιπτώσεων των υπογόνιμων γυναικών, με την πιο συχνή αιτία να είναι η φλεγμονώδης νόσος της πυέλου.Ο αριθμός των επεισοδίων νόσησης είναι καθοριστικός: ορισμένες στατιστικές δεικνύουν πως μία χλαμυδιακή λοίμωξη οδηγεί σε 12% κίνδυνο υπογονιμότητας, η δεύτερη νόσηση σε 40% και η τρίτη αυξάνει την πιθανότητα σε 80%. Η διάγνωση γίνεται με εξέταση σε δείγμα ούρων, σε τραχηλικό ή ουρηθρικό επίχρισμα ενώ η εξέταση είναι απλή και ανώδυνη.
-Μυκόπλασμα: Το μυκόπλασμα (Mycoplasma hominis) είναι βακτήριο το οποίο μπορεί να μεταδοθεί κατά την σεξουαλική επαφή τόσο στον άνδρα όσο και στη γυναίκα. Στον άνδρα προκαλεί ουρηθρήτιδα, επιδιδυμίτιδα και προστατίτιδα, λοιμώξεις οι οποίες μακροπρόθεσμα μπορεί να προκαλέσουν υπογονιμότητα. Στη γυναίκα η λοίμωξη από μυκόπλασμα μπορεί να προκαλέσει σαλπιγγίτιδα, ενδομητρίωση, υπογονιμότητα καθώς και πυελονεφρίτιδα. Η εξέταση για την ανεύρεση του μυκοπλάσματος μπορεί να γίνει σε κολπικό-τραχηλικό υγρό, αίμα, σπέρμα, ούρα, ιστό περιόδου και αμνιακό υγρό ενώ η θεραπεία γίνεται συνήθως με τη χρήση αντιβιοτικών.
-Ουρεόπλασμα: Το ουρεόπλασμα (Ureaplasma urealyticum) ανήκει στα μυκοπλάσματα. Οι μικροοργανισμοί αυτοί μολύνουν την ουρογεννητική περιοχή ενός μεγάλου ποσοστού των σεξουαλικά ενεργών ανδρών και γυναικών και μπορεί να προκαλέσουν ουρηθρίτιδα, σαλπιγγίτιδα, ενδομητρίτιδα και χοριοαμνιονίτιδα. Επιπλέον, ενοχοποιούνται για περιπτώσεις ανδρικής και γυναικείας υπογονιμότητας, πρόωρης κύησης και αποβολής. Η ανίχνευση και θεραπεία του είναι ίδια με αυτή του μυκοπλάσματος.
Συμπερασματικά, πολλά ζευγάρια θα είχαν αποφύγει τις υψηλού κόστους θεραπείες στειρότητας, εάν χρησιμοποιούσαν ανελλιπώς προφυλακτικό, από την έναρξη της σεξουαλικής τους δραστηριότητας, δεν αμελούσαν την σωστή προληπτική ιατρική εξέταση και εάν είχαν διερευνηθεί και θεραπευτεί σωστά για σεξουαλικώς μεταδιδόμενες λοιμώξεις.
Στέφανος Χανδακάς
Βασιλίσσης Σοφίας 121, τηλ.: 210 6436258, 210 6437043,
697 4442 000, www.drchandakas.gr, Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.
